Aby zapewnić bezpieczeństwo pracownikom i jednocześnie ochronić sprzęt przed uszkodzeniami z tytułu ewentualnych wybuchów, dostosowuje się go do pracy w ciężkich warunkach zgodnie z wytycznymi zawartymi w dyrektywnie ATEX.

Czym jest ATEX?

Nazwa dyrektywy (a dokładnie dwóch dyrektyw europejskich, o czym za chwilę) to skrót od francuskiego wyrażenia „Atmosphères Explosibles”. Zawiera ona wszystkie wymagania, jakie spełniać muszą produkty wykorzystywane w strefach zagrożonych wybuchami.

Sygnaturą 94/9/WE (lub ATEX 95) oznacza się zbiór przepisów dla producentów sprzętu wykorzystywanego w niebezpiecznych warunkach, z kolei sygnatura 99/92/WE (ATEX 137) określa przepisy dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa samych pracowników oddelegowanych do pracy w przestrzeni zagrożonej wybuchem.

Wprowadzenie w życie obu dyrektyw spowodowało, że na terenie Unii Europejskiej wdrożono ujednolicone wymagania i procedury dotyczące zabezpieczenia urządzeń do pracy w atmosferze wybuchowej. Dzięki temu możliwe stało się spełnienie głównego jej celu: zapewnienia swobodnego przepływu na terenie Unii wyrobów wykorzystywanych do prac w strefach zagrożonych.

Wymagania zawarte w dyrektywnie ATEX odnoszą się w szczególności do czterech elementów. Są to:

• potencjalne źródła zapłonu znajdujące się w urządzeniach wykorzystywanych w strefach zagrożonych wybuchem;
• samodzielne systemy ochrony uruchamiane w momencie wystąpienia wybuchu (których celem jest jego powstrzymanie lub maksymalne ograniczenie skutków);
• aparatura zabezpieczająca wspomagająca prawidłowe funkcjonowanie urządzeń;
• części i podzespoły niepełniące samodzielnych funkcji, lecz będące ważnym elementem wpływającym na bezpieczne funkcjonowanie urządzeń i systemów ochronnych.

Ochrona przed wybuchem w strefie zagrożonej

Dyrektywa ATEX 137 wprowadza konieczność przeprowadzenia przez pracodawcę oceny ryzyka wybuchu w danym środowisku pracy, pozwalającą na sklasyfikowanie poszczególnych stref zagrożenia. Daje to możliwość wyposażenia się w odpowiedni sprzęt przystosowany do pracy w określonych warunkach. Sama klasyfikacja, jak i oceny ryzyka zagrożeń wybuchem, zgodnie z zapisami dokumentu, muszą zostać zamieszczone w aktach, a także przekazywane producentom urządzeń w celu jeszcze lepszego dopasowania produktów do warunków pracy i wiążących się z nimi zagrożeń.

W jej treści zawarto również podstawowe i minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w środowisku zagrożonym wybuchem. Opierają się one o konieczność zastosowania przez pracodawcę technologii i środków mających zapewnić ochronę przed eksplozjami i ich następstwami.

Zapewnienie pracownikom należytych zabezpieczeń w czasie pracy jest podstawowym obowiązkiem każdego pracodawcy. To kwestia istotna zwłaszcza tam, gdzie swoje obowiązki wykonują podwładni w strefach zagrożonych wybuchem.

Wykorzystanie urządzeń mających certyfikat ATEX pozwala zminimalizować skutki ewentualnego zapłonu, a także zapewnić jeszcze lepszą ochronę zarówno samemu urządzeniu, jak i jego obsłudze.

Ochrona przed wybuchem zgodna z dyrektywą to działanie trójetapowe, obejmujące zarówno środki zaradcze, jak i minimalizujące ewentualne uszkodzenia w wypadku wystąpienia wybuchu.

Pierwszym z nich jest zapobieganie tworzeniu się mieszaniny wybuchowej. Osiąga się to poprzez eliminowanie zawczasu wszystkich możliwości jej powstania (np. za pomocą systemów wentylacji). Drugi etap to zabezpieczanie potencjalnych źródeł zapłonu (np. iskrzenialub wysokich temperatur), co zapewnia się poprzez stały monitoring procesu pracy. Trzeci etap następuje wtedy, gdy zawiodą dwa poprzednie. Jego celem jest ograniczenie skutków ewentualnego wybuchu poprzez zastosowanie wytrzymałych elementów konstrukcyjnych, systemów ochronnych (np. automatycznych gaśnic), osłon ognioszczelnych itp.

Certyfikacja ATEX

Aby dane urządzenie mogło zostać uznane za zgodne z dyrektywą, należy dopasować je do pracy w konkretnym środowisku. Służą do tego dokładnie opisane klasyfikacje zawarte w dokumencie, normujące zasady oznaczania konkretnego urządzenia w pracy w określonych warunkach.

W dyrektywie ATEX wyszczególniono dwie podstawowe grupy wybuchowości. Pierwsza (I) dotyczy sprzętów wykorzystywanych w górnictwie, zarówno pod powierzchnią, jak i na niej, w strefach zagrożonych wybuchem metanu lub pyłu węglowego. Druga (II) to urządzenia przeznaczone do pracy wyłącznie na powierzchni w miejscach zagrożonych wybuchem gazu, pyłu lub pary. Grupa II dodatkowo rozdziela się na trzy podgrupy określające rodzaj używanych gazów: propanową, etylenową oraz wodorową.

Kolejnym elementem klasyfikacji jest podział na strefy pod względem zagrożenia. W oznaczeniu ATEX używa się litery G dla gazów, cieczy i ich oparów oraz D oznaczającej palne pyły. Każde z zagrożeń opisane jest również jednym z trzech parametrów regulujących zakres występowania atmosfery wybuchowej: ciągły, sporadyczny oraz rzadki.

Trzeci ważny element oznaczenia to klasa temperatur oznaczona symbolami od T1 (najwyższa temperatura zapłonu gazu, wynosząca powyżej 450 st. C) do T6 (najniższa – w granicach 85-100 st. C).

Urządzenie przygotowane pod kątem certyfikacji musi zostać następnie poddane szeregowi badań przeprowadzonych przez jedną ze specjalnych Jednostek Notyfikowanych. Proces ten bywa jednak często dość żmudny i czasochłonny, wymaga dokładnej wiedzy z zakresu dyrektywy, norm zharmonizowanych, jak i procedur wykorzystywanych w czasie badań.

Zmiany w dyrektywie ATEX w 2016 roku

Pierwsza wersja dyrektywy wydana została w 1994 roku, co oznacza, że dziś producentów obowiązują ponad dwudziestoletnie zapisy. Przez ten czas nie tylko rozwinęła się technologia zabezpieczająca przed wybuchem, ale również w samym dokumencie odnaleziono szereg nieścisłości wymagających poprawki i ujednolicenia.

W związku z tym 26 lutego 2014 roku przyjęto jej nową wersję oznaczoną sygnaturą 2014/34/UE (ATEXn), zmodyfikowaną pod kątem harmonizacji przepisów i procedur ustawodawczych poszczególnych państw członkowskich, skupiając się przede wszystkim na kompetencjach Jednostek Notyfikowanych działających na terenie owych krajów. W tym zakresie wprowadzona została m.in. konieczność ich akredytacji przez odpowiednie organy państwowe podlegające w zakresie samej dyrektywy specjalnie wyselekcjonowanej jednostce unijnej.

Zmiany te (wchodzące w życie z dniem 19 kwietnia 2016 roku) wprowadzają więc przede wszystkim bardziej przejrzyste zasady działania Jednostek Notyfikujących, rozbudowując dotyczące ich wymagania, pozwalając tym samym na dokładniejsze określenie kompetencji i procedur przyznawania certyfikatu ATEX poszczególnym urządzeniom.

Zapewniają one tym samym zarówno urządzeniom, jak i obsługującym je pracownikom jeszcze lepszą ochronę przed zaistnieniem wybuchu, jak i zminimalizowaniem ewentualnych strat powstałych w jego następstwie.

Autor: Sebastian Przygoda - Manufacturing Director w Red Rooster Poland mający 10 lat doświadczenia w branży dźwigowej.