Urządzenia transportu bliskiego (UTB) w przemyśle – co warto wiedzieć przed ich zakupem i podczas eksploatacji
Designed by FreepikUrządzenia dźwigowo-transportowe to nie tylko narzędzia wspierające przemieszczanie ładunków. To także kluczowy element efektywnych i bezpiecznych procesów w przemyśle. Od ich właściwego wyboru i instalacji zależy ciągłość produkcji, optymalizacja kosztów i spełnienie rygorystycznych norm bezpieczeństwa. Warto dowiedzieć się, jak najlepiej wykorzystać potencjał UTB i uniknąć najczęstszych błędów eksploatacyjnych.
Transport bliski odgrywa istotną rolę w wielu branżach – od produkcji po magazynowanie – umożliwiając sprawne przemieszczanie ładunków lub osób na stosunkowo niewielkich odległościach. Stanowi niezbędne ogniwo, które wspiera ciągłość procesów produkcyjnych i logistycznych, szczególnie w dynamicznie zmieniającym się środowisku przemysłowym. Decyzja o zakupie urządzeń transportu bliskiego wymaga rozważenia wielu czynników, takich jak specyfika pracy, wymogi bezpieczeństwa, sposoby i koszty eksploatacji oraz przewidywana żywotność tych urządzeń.
Powiązane firmy
Czym są UTB i jakie pełnią funkcje?
Urządzenia transportu bliskiego znajdują zastosowanie przede wszystkim przy załadunku, przenoszeniu i rozładunku ładunków w zakładach produkcyjnych, magazynach i portach, na placach budowy i w innych obiektach przemysłowych. W przeciwieństwie do urządzeń transportu drogowego i kolejowego (takich jak samochody ciężarowe czy pociągi) UTB działają na krótkich dystansach, zazwyczaj w obrębie jednego zakładu.
W zależności od specyfiki branży urządzenia te pełnią różnorodne funkcje. W przemyśle produkcyjnym umożliwiają efektywne przemieszczanie półproduktów i gotowych wyrobów w poziomie lub pionie. W magazynach przyspieszają procesy załadunku i rozładunku. Natomiast w portach wspierają obsługę kontenerów i innych ciężkich ładunków.
Do najczęściej wykorzystywanych UTB zalicza się wózki widłowe, suwnice, żurawie, dźwigi, podnośniki, wyciągi towarowe, podesty ruchome i dźwigniki. Każde z tych urządzeń ma określone zastosowanie, które zależy od wielkości i wagi ładunku, charakteru pracy oraz dostępnej przestrzeni roboczej.
Jak wybrać odpowiednie urządzenie transportu bliskiego?
Wybór odpowiedniego UTB nie jest łatwy i powinien się opierać na dokładnej analizie potrzeb przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę należy zwrócić na rodzaj ładunków, które będą transportowane, ich masę i wymiary, a także warunki, w jakich urządzenie będzie pracować.
Na przykład w zamkniętych przestrzeniach przemysłowych najlepiej sprawdzają się wózki widłowe elektryczne, które charakteryzuje cicha praca i brak emisji spalin. Z kolei na placach budowy, w stoczniach czy portach, gdzie panują bardziej wymagające warunki, warto postawić na wózki spalinowe przeznaczone do ciężkich prac lub zaprojektowane do pracy w trudnym środowisku.
Szczególną kategorią UTB są suwnice i żurawie hutnicze, które muszą być przystosowane do pracy z elementami o wysokiej temperaturze. W takich zastosowaniach niezbędne są materiały odporne na działanie ekstremalnego ciepła i specjalistyczne systemy zabezpieczeń, które minimalizują ryzyko uszkodzenia urządzeń czy zagrożenia dla operatorów. Wybór takich maszyn wymaga konsultacji z dostawcami, którzy oferują sprzęt zgodny z normami bezpieczeństwa dla tego typu zastosowań.
Istotnym kryterium wyboru każdego urządzenia transportu bliskiego jest również intensywność pracy. Jeśli UTB ma działać przez wiele godzin każdego dnia, warto zainwestować w sprzęt o wyższej wydajności, wytrzymałości i niezawodności. Do mniej wymagających zastosowań wystarczające mogą być urządzenia o prostszej konstrukcji i mniejszej mocy, które cechują się niższymi kosztami zakupu i eksploatacji.
Wymagania montażowe i instalacyjne dla UTB
Montaż urządzeń transportu bliskiego wiąże się z koniecznością spełnienia licznych wymagań technicznych i instalacyjnych, których celem jest zapewnienie prawidłowej pracy UTB i bezpieczeństwa. Poprawnie przeprowadzona instalacja jest warunkiem koniecznym do uzyskania od Urzędu Dozoru Technicznego (UDT) lub Transportowego Dozoru Technicznego (TDT) zezwolenia na eksploatację urządzenia.
Jednym z ważnych aspektów jest odpowiednie przygotowanie przestrzeni roboczej. Wymaga się, aby na instalację urządzenia uwzględnić wystarczającą ilość miejsca, która umożliwi bezpieczne użytkowanie UTB, manewrowanie i dostęp do elementów wymagających serwisowania. Przestrzeń robocza powinna spełniać normy określone przez producenta dla danego typu urządzenia.
Kolejnym istotnym elementem jest jakość posadzki, na której montowane są urządzenia transportu bliskiego. Podłoże musi być zaprojektowane i wykonane zgodnie z wymaganiami producenta UTB oraz odpowiednio wzmocnione. Musi też mieć wystarczającą nośność, aby skutecznie przenosić ciężar urządzenia i przewożonych ładunków. Dla suwnic czy żurawi niezbędne jest także właściwe przygotowanie szyn jezdnych lub innych elementów prowadzących.
W przypadku urządzeń elektrycznych znaczenie ma prawidłowe wykonanie instalacji zasilającej. Podmiot odpowiedzialny za zasilenie urządzenia powinien dostarczyć protokół odbioru instalacji elektrycznej, który potwierdza jej zgodność z obowiązującymi normami i bezpieczeństwo użytkowania. Instalacja elektryczna powinna być przygotowana w sposób, który umożliwia łatwy dostęp do zabezpieczeń i elementów wymagających okresowych przeglądów.
Dodatkowo przeprowadzenie wstępnego badania UTB przez organ nadzoru technicznego wymaga przedłożenia kompletu dokumentów technicznych, który obejmuje m.in.:
- wniosek o przeprowadzenie badania wstępnego,
- opis techniczny urządzenia,
- instrukcję eksploatacji w języku polskim,
- deklarację zgodności UE,
- protokół odbioru technicznego instalacji elektrycznej lub przyłącza elektroenergetycznego,
- protokoły pomiarów elektrycznych,
- rysunek wraz z opisem miejsca montażu urządzenia i zastosowanych zabezpieczeń przed uszkodzeniami mechanicznymi, a także sposobu odprowadzania wód opadowych,
- schemat zasilania urządzenia,
- poświadczenie prawidłowości montażu,
- opinię o spełnieniu wymagań z zakresu ochrony przeciwpożarowej.
Przygotowanie tych dokumentów to nie tylko obowiązek prawny, ale również istotny element zapewnienia bezpiecznego i efektywnego użytkowania UTB.
Warunki eksploatacji i normy dotyczące UTB
W Polsce eksploatacja UTB jest regulowana przez wiele aktów prawnych i norm, które określają zasady bezpiecznej obsługi, wymagania techniczne i minimalizują ryzyko wypadków. Urządzenia transportu bliskiego podlegają rygorystycznemu nadzorowi technicznemu oraz muszą być użytkowane zgodnie z instrukcją eksploatacji i przeznaczeniem.
Żeby zapewnić bezpieczną eksploatację, użytkownik jest zobowiązany do właściwego utrzymywania urządzeń w zgodzie z przepisami, w tym z Rozporządzeniem Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 21 maja 2019 r. w sprawie sposobu i trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych oraz sposobu i trybu przedłużania okresu ważności zaświadczeń kwalifikacyjnych.
Istotny jest również harmonogram wykonywania przeglądów konserwacyjnych. Należy je przeprowadzać nie rzadziej, niż wynika to z załącznika nr 2 do Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego – o ile producent danego urządzenia nie określi innej częstotliwości tych przeglądów.
Wszystkie UTB muszą być wyposażone w instrukcję stanowiskową, opracowaną na podstawie instrukcji eksploatacji, która powinna być dostępna dla operatorów. Eksploatujący ma również obowiązek prowadzenia dziennika konserwacji urządzenia. Dokument ten powinien zawierać zapisy, które dotyczą wykonanych czynności konserwacyjnych.
W przypadku UTB wyposażonych w aparaty elektryczne użytkownik jest zobowiązany także do wykonywania i dokumentowania pomiarów stanu izolacji, rezystancji uziemień i ochrony przeciwporażeniowej, zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Niezgodna z wymaganiami eksploatacja UTB może skutkować nałożeniem kar lub nakazem wstrzymania pracy urządzenia do czasu usunięcia nieprawidłowości.
Projektowana żywotność eksploatacyjna UTB (resurs)
Żywotność urządzeń transportu bliskiego jest jednym z najistotniejszych elementów w procesie ich wyboru i planowania inwestycji. Resurs – czyli projektowana żywotność eksploatacyjna – określa okres, w którym urządzenie zachowuje zdolność użytkową zgodnie z jego przeznaczeniem i wymogami bezpieczeństwa.
MOŻE ZAINTERESUJE CIĘ TAKŻE
Resurs obejmuje parametry graniczne, takie jak maksymalna liczba cykli pracy, obciążenia i czas użytkowania w określonych warunkach eksploatacyjnych. Wyznaczany jest przez producenta na podstawie szczegółowych analiz technicznych i założonych warunków pracy urządzenia, takich jak intensywność użytkowania, rodzaj transportowanych ładunków czy wpływ czynników środowiskowych (np. wysoka wilgotność, narażenie na korozję lub wibracje).
Resurs jest kluczowym wskaźnikiem, który pozwala eksploatującym UTB na monitorowanie stanu technicznego urządzenia i planowanie działań związanych z jego konserwacją, modernizacją lub wymianą. Przekroczenie resursu wiąże się z obowiązkiem przeprowadzenia szczegółowej oceny stanu technicznego UTB w celu określenia dalszej przydatności urządzenia do bezpiecznej eksploatacji.
Obsługa i konserwacja UTB
Prawidłowa obsługa i konserwacja UTB są niezbędne do zapewnienia ich trwałości i bezpieczeństwa oraz zminimalizowania ryzyka awarii. Obsługa urządzeń transportu bliskiego wymaga odpowiednich kwalifikacji, które nadaje Urząd Dozoru Technicznego. Osoby odpowiedzialne za eksploatację i serwisowanie UTB muszą ukończyć więc specjalistyczne szkolenia teoretyczne i praktyczne, które kończy egzamin potwierdzający ich kompetencje.
Podczas szkoleń operatorzy i konserwatorzy zdobywają wiedzę na temat zasad działania urządzeń, procedur bezpieczeństwa oraz metod wykrywania i usuwania potencjalnych usterek. Równie ważne jest regularne aktualizowanie wiedzy w tym zakresie, zwłaszcza w kontekście wdrażania nowych technologii, zmian w przepisach czy optymalizacji metod konserwacji.
Czynności, które wiążą się z obsługą i konserwacją UTB, powinny być realizowane zgodnie z instrukcją eksploatacji od producenta, a także przepisami dotyczącymi dozoru technicznego oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (bhp). Konserwacja urządzeń obejmuje zarówno działania prewencyjne, jak i naprawcze oraz modernizacyjne.
Wszystkie przeprowadzone czynności konserwacyjne należy odnotować w dzienniku konserwacji UTB. Systematyczne prowadzenie dokumentacji pozwala skutecznie monitorować stan techniczny urządzenia i szybko zidentyfikować potencjalne problemy.
W przypadku urządzeń elektrycznych istotne jest regularne wykonywanie pomiarów stanu izolacji przewodów elektrycznych, rezystancji uziemień i skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
Koszty eksploatacji UTB i jak je minimalizować?
Zarządzanie kosztami eksploatacji urządzeń transportu bliskiego wymaga spojrzenia przez pryzmat całkowitego kosztu ich posiadania (total cost of ownership – TCO). Uwzględnia on nie tylko cenę zakupu, ale także koszty operacyjne, serwisowe, zużycia energii, przestojów i konserwacji przez cały okres użytkowania urządzenia.
Zminimalizowanie TCO możliwe jest dzięki kilku działaniom. Regularne przeglądy i konserwacje prewencyjne znacząco zmniejszają ryzyko kosztownych napraw i przestojów. Stosowanie energooszczędnych rozwiązań technologicznych i dostosowanie parametrów pracy UTB do rzeczywistych potrzeb pozwala obniżyć zużycie energii elektrycznej. Natomiast szkolenia operatorów w zakresie efektywnej obsługi UTB zmniejszają ryzyko przeciążeń i błędów prowadzących do uszkodzeń tych urządzeń.
Inwestowanie w urządzenia wysokiej jakości, które charakteryzują się dłuższą żywotnością i mniejszymi kosztami serwisowymi, to kolejna strategia obniżenia TCO. Analiza całkowitych kosztów posiadania i zarządzanie resursami pozwalają na wdrażanie optymalnych strategii eksploatacyjnych, które przekładają się na niższe koszty, zwiększoną efektywność i dłuższą żywotność urządzeń.
Urządzenia transportu bliskiego odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania procesów przemysłowych, dlatego ich wybór, montaż, obsługa i konserwacja wymagają szczególnej uwagi. Współpraca między eksploatującym UTB, konserwatorem a inspektorem dozoru technicznego jest niezbędna do zagwarantowania nieprzerwanej i bezpiecznej pracy UTB. Przestrzeganie procedur serwisowych, regularne szkolenia personelu i właściwie przeprowadzona konserwacja mogą przyczynić się do wydłużenia żywotności urządzeń, a także zwiększenia ich niezawodności i redukcji wydatków, które wiążą się z eksploatacją UTB.
Jak długo producent urządzenia transportu bliskiego powinien zapewniać dostępność części zamiennych po zakończeniu produkcji danego modelu?
Tomasz Pitek
Dyrektor Działu Serwisu
ABUS Crane Systems Polska
Zgodnie z obowiązującymi standardami ABUS Crane Systems Polska zapewnia dostępność części zamiennych do urządzeń przez minimum 10 lat od zakończenia produkcji danego modelu. To element naszej polityki długoterminowego wsparcia klientów i odpowiedź na wymogi rynku.
W przypadku gdy oryginalne części zamienne przestaną być dostępne, oferujemy specjalistyczne rozwiązania modernizacyjne. Umożliwiają one dostosowanie urządzeń do zmieniających się standardów technicznych i wymogów bezpieczeństwa. Proces modernizacji obejmuje szczegółową analizę techniczną, dobór odpowiednich, kompatybilnych komponentów oraz wdrożenie nowoczesnych systemów sterowania lub innych elementów.
Dzięki temu urządzenia zyskują dłuższą żywotność, większą funkcjonalność i zgodność z aktualnymi przepisami. Pozwala to klientom na zachowanie ciągłości pracy, zwiększenie efektywności operacyjnej oraz zapewnia zgodność z najnowszymi przepisami.
Czy operatorzy manipulatorów przemysłowych muszą mieć specjalistyczne szkolenia lub certyfikaty, aby spełniać wymagania dyrektywy maszynowej i przepisów UDT?
Adam Szlendak
Dyrektor zarządzający
Dalmec
Wbrew powszechnemu przekonaniu operatorzy manipulatorów przemysłowych w większości przypadków nie muszą mieć Świadectw Kwalifikacji UDT. W praktyce do ich obsługi wystarczają zazwyczaj szkolenia stanowiskowe przeprowadzane wewnętrznie w firmach. Wynika to z tego, że manipulatory jako urządzenia transportu bliskiego zazwyczaj podlegają pod dozór techniczny uproszczony, co nie wymusza na operatorach posiadania formalnych uprawnień.
Oczywiście, jak w każdej regulacji, są wyjątki. Manipulatory certyfikowane do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (ATEX) podlegają już pełnemu dozorowi technicznemu. Oznacza to, że ich operatorzy muszą mieć odpowiednie kwalifikacje potwierdzone przez Urząd Dozoru Technicznego.
Podsumowując – w większości przypadków nie ma obowiązku posiadania uprawnień UDT, ale warto pamiętać o specyficznych sytuacjach, w których te wymogi jednak obowiązują. Kluczowe jest zapoznanie się z dokumentacją techniczną konkretnego modelu manipulatora i wymaganiami zakładu pracy.
