Gospodarka olejowa w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym
PixabayW obliczu rosnących wyzwań ekologicznych i konieczności ograniczania zużycia surowców firmy produkcyjne coraz częściej wdrażają zasady gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ). Jednym z obszarów, w którym można dzięki niej osiągnąć znaczące korzyści ekologiczne i ekonomiczne, jest gospodarka olejowa. Jak więc efektywnie zarządzać olejami przemysłowymi, minimalizując ich zużycie i przekształcając odpady w cenne zasoby?
Gospodarka o obiegu zamkniętym to model, który zakłada maksymalne wykorzystanie dostępnych zasobów przy jednoczesnym ograniczeniu ilości generowanych odpadów. Kluczowe założenia tego podejścia obejmują promowanie regeneracji, recyklingu i ponownego użycia materiałów. Coraz więcej przedsiębiorstw dostrzega, że wdrażanie zasad GOZ to nie tylko działanie proekologiczne, ale również realna szansa na optymalizację procesów produkcyjnych i redukcję kosztów operacyjnych.
W firmach produkcyjnych oleje przemysłowe odgrywają kluczową rolę w procesach, takich jak smarowanie, chłodzenie, uszczelnianie, czy jako nośnik energii. Oleje są niezbędne w obróbce metali, a także w zapewnieniu bezawaryjnej pracy układów hydraulicznych, przekładni i silników. Właśnie w tym obszarze wdrożenie zasad GOZ może przynieść wymierne korzyści, zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym.
Niestety zużyte oleje, znane również jako oleje odpadowe (OO), zaliczane są do najgroźniejszych odpadów przemysłowych. Niewłaściwe zarządzanie nimi może prowadzić do poważnych zagrożeń dla środowiska, takich jak skażenie gleby, wód gruntowych czy zanieczyszczenie powietrza.
Zgodnie z obowiązującą ustawą o odpadach oleje odpadowe to wszelkie mineralne lub syntetyczne oleje smarowe i przemysłowe, które utraciły pierwotne właściwości użytkowe. Do tej grupy zalicza się m.in. oleje silnikowe, hydrauliczne, przekładniowe, wielofunkcyjne i turbinowe, które powstają w wyniku awarii instalacji i urządzeń, wymiany w pojazdach lub podczas eksploatacji maszyn.
Spalanie olejów odpadowych – wyzwania dla środowiska i zdrowia publicznego
Zgodnie z danymi z ostatnich lat rynek olejów smarowych w Polsce w latach 2001–2008 osiągał 180–250 tys. ton tych olejów rocznie. Wraz ze wzrostem ich produkcji i zużycia proporcjonalnie rośnie ilość olejów odpadowych, które mogą być poważnym zagrożeniem dla środowiska naturalnego. Niewłaściwe zarządzanie tymi odpadami prowadzi do poważnych problemów ekologicznych, takich jak skażenie wód gruntowych, degradacja gleby czy zwiększenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery, w tym pyłów zawieszonych i toksycznych gazów.
Polska od lat zajmuje niechlubne miejsce wśród europejskich krajów z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Szczególnie wysoki poziom odnotowuje się w przypadku pyłów zawieszonych PM2,5 i PM10, benzopirenu, tlenków azotu oraz szkodliwych związków metali ciężkich, dioksyn i furanów.
Jednym z głównych czynników, które wpływają na pogorszenie się jakości powietrza, jest nielegalne spalanie olejów odpadowych. Stanowi ono istotne wyzwanie zarówno ekologiczne, jak i zdrowotne.
Podczas niekontrolowanego spalania olejów odpadowych do atmosfery uwalnia się bowiem szeroka gama szkodliwych związków organicznych, a także tlenków węgla, azotu i siarki.
Substancje te, reagując z komponentami atmosfery, tworzą wtórne produkty, takie jak ozon troposferyczny, kwasy czy związki rakotwórcze, które znacząco zagrażają zdrowiu ludzi i zwierząt. Według danych Polskiej Izby Gospodarczej Ekorozwój w Polsce co roku nielegalnie spalanych jest ok. 100–110 tys. m3 olejów odpadowych. To zjawisko przyczynia się do pogłębiania problemu smogu i innych form zanieczyszczenia powietrza.
Zanieczyszczenia powietrza związane ze spalaniem OO niosą poważne konsekwencje zdrowotne. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) odpowiadają one za ok. 400 000 przedwczesnych zgonów rocznie w Europie, a także generują setki miliardów euro kosztów, które wiążą się z leczeniem chorób oddechowych i sercowo-naczyniowych.
W obliczu tych wyzwań konieczne staje się wdrażanie nowoczesnych technologii regeneracji olejów odpadowych, a także inwestowanie w rozwiązania zgodne z zasadami GOZ.
Regeneracja olejów odpadowych jako kluczowy element GOZ
Regeneracja olejów odpadowych to jedno z kluczowych działań wspierających gospodarkę obiegu zamkniętego. Dzięki nowoczesnym technologiom oleje, które utraciły pierwotne właściwości użytkowe, mogą być przetworzone i ponownie wykorzystane.
Proces ten pozwala na minimalizowanie potrzeby pozyskiwania nowych surowców i ograniczenie ilości generowanych odpadów. W Polsce regeneracją olejów zajmują się przede wszystkim rafinerie, które dysponują odpowiednimi instalacjami umożliwiającymi regenerację olejów odpadowych do baz olejowych i ich dalsze wykorzystanie w przemyśle.
Rynek zagospodarowania OO w Polsce napotyka jednak wiele wyzwań. W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej w Polsce powszechnie praktykowana jest sprzedaż olejów odpadowych firmom, które zajmują się ich zbiórką. Prowadzi to do dalszej odsprzedaży tego surowca, co ogranicza jego dostępność dla podmiotów, które zajmują się recyklingiem. W Polsce działa ok. 50 firm zajmujących się zbiórką OO, co sprawia, że konkurencja w tym sektorze jest niezwykle duża.
Na polskim rynku funkcjonują cztery główne firmy odzyskujące oleje, w tym Konsorcjum Olejów Przepracowanych (KOP), „Plastekol” Organizacja Odzysku w Jaśle, Oiler z Tczewa oraz Eurobac z Paterka/k. Nakła. Mimo ich starań pozyskanie wystarczającej ilości surowca do regeneracji pozostaje trudnym wyzwaniem.
Bezpośrednio wpływa to na koszty realizacji obowiązku odzysku, które ponoszą przedsiębiorstwa wprowadzające oleje smarowe na rynek. W ostatnich latach koszty te wzrosły kilkukrotnie, co dodatkowo obciąża branżę i zniechęca do inwestycji w nowoczesne technologie recyklingu. Rozwiązaniem tego problemu mogą być zmiany systemowe, takie jak bardziej rygorystyczne przepisy dotyczące gospodarki olejowej i wsparcie finansowe dla podmiotów zajmujących się regeneracją.
Wdrażanie zaawansowanych technologii, takich jak destylacja próżniowa czy hydrokraking, mogłoby poprawić efektywność odzysku i podnieść jakość regenerowanych olejów. Dzięki temu stałyby się one bardziej konkurencyjne wobec produktów pierwotnych, wspierając jednocześnie realizację założeń gospodarki obiegu zamkniętego.
Technologie regeneracji olejów odpadowych na polskim rynku
W Polsce zagospodarowanie olejów odpadowych opiera się na trzech głównych metodach: regeneracji, redestylacji w celu uzyskania paliw oraz procesach destrukcyjnych. Każda z tych metod przekształca zużyte oleje w produkty o wartości użytkowej, jednak to regeneracja jest najbardziej pożądanym rozwiązaniem w kontekście gospodarki obiegu zamkniętego.
Proces regeneracji pozwala na odzyskanie właściwości smarnych olejów, zmniejszając zapotrzebowanie na surowce pierwotne i ograniczając ilość generowanych odpadów. Do najczęściej stosowanych technologii regeneracji olejów odpadowych w Polsce należą:
- Destylacja próżniowa – proces oczyszczania olejów odpadowych pod zmniejszonym ciśnieniem, umożliwiający odzyskanie wysokiej jakości baz olejowych.
- Hydrorafinacja – technologia rozkładu ciężkich związków organicznych w olejach odpadowych za pomocą wodoru, dzięki której uzyskuje się produkty o parametrach zbliżonych do pierwotnych olejów smarowych.
- Filtracja i oczyszczanie chemiczne – metody usuwania wody, zanieczyszczeń mechanicznych i produktów utleniania, kluczowe dla dalszego wykorzystania olejów odpadowych.
MOŻE ZAINTERESUJE CIĘ TAKŻE
Obok regeneracji w Polsce stosowane są także redestylacja olejów odpadowych w celu produkcji paliw oraz ich destrukcja w wysokich temperaturach (np. w cementowniach, gdzie oleje wykorzystywane są jako alternatywne źródło energii). Chociaż te metody pozwalają na odzysk energii, są mniej korzystne z punktu widzenia środowiska, ponieważ generują większe emisje zanieczyszczeń.
Mimo dostępności nowoczesnych technologii rynek regeneracji OO w Polsce napotyka istotne bariery. Jednym z głównych problemów jest ograniczona ilość surowca przeznaczanego do regeneracji. Wynika to z tego, że znaczna część olejów odpadowych trafia do podmiotów zbierających, które kierują je do spalania lub redestylacji na paliwa, zamiast do procesów regeneracyjnych.
W krajach Europy Zachodniej, takich jak Niemcy czy Wielka Brytania, rozwinięte systemy segregacji i odbioru olejów odpadowych skutecznie wspierają procesy regeneracyjne. Polska musi więc podjąć kroki w kierunku zmian legislacyjnych i organizacyjnych, które zwiększą udział regeneracji w zagospodarowaniu olejów odpadowych.
Obowiązki przedsiębiorców w zakresie gospodarowania olejami odpadowymi
Gospodarowanie olejami odpadowymi w Polsce ściśle regulują przepisy prawne, które znajdują się w Ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej, a także w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 5 października 2015 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z olejami odpadowymi.
Do najważniejszych zaleceń należą:
- Selektywna zbiórka i zakaz mieszania odpadów – przepisy zobowiązują przedsiębiorców do selektywnej zbiórki olejów odpadowych, co pozwala uniknąć ich zanieczyszczenia substancjami, które uniemożliwiają regenerację. Oleje te, gdy jest to technicznie wykonalne, nie powinno się mieszać ze sobą ani z innymi odpadami, szczególnie z niebezpiecznymi. Wyjątki od tej zasady są ściśle ograniczone do sytuacji, w której mieszanie nie wpływa negatywnie na procesy odzysku.
- Magazynowanie olejów odpadowych – oleje odpadowe należy przechowywać w szczelnych, odpowiednio oznakowanych pojemnikach wykonanych z materiałów odpornych na działanie olejów. Magazynowanie musi być prowadzone w sposób bezpieczny, zapewniający ochronę przed czynnikami atmosferycznymi, minimalizujący ryzyko wycieku i zapobiegający zagrożeniom pożarowym. Zabrania się zrzutu olejów odpadowych do wód, gleby lub ziemi.
- Transport i przekazywanie olejów odpadowych – transport tych olejów podlega regulacjom prawnym, w tym wymaganiom międzynarodowej konwencji dotyczącej drogowego przewozu towarów ADR dla substancji niebezpiecznych. Oleje mogą być przekazywane wyłącznie podmiotom, które mają odpowiednie uprawnienia.
- Regeneracja jako priorytet – polskie przepisy wskazują regenerację jako preferowaną metodę zagospodarowania olejów odpadowych, zgodną z zasadami GOZ. Przedsiębiorcy są zobowiązani do kierowania olejów odpadowych do regeneracji, chyba że ich zanieczyszczenie, koszty ekonomiczne lub brak znaczących korzyści dla środowiska uniemożliwiają zastosowanie tego procesu.
- Obowiązki sprawozdawcze i rejestracyjne – każdy podmiot, który zajmuje się olejami odpadowymi, musi być zarejestrowany w systemie BDO (bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami), a także składać coroczne sprawozdania na temat ilości i sposobów przetwarzania tych odpadów. Niedopełnienie obowiązków grozi wysokimi karami finansowymi.
Przyszłość gospodarki olejowej w Polsce w świetle GOZ i regulacji unijnych
Przyszłość gospodarki olejowej w naszym kraju nierozerwalnie wiąże się z koniecznością dostosowania przepisów do wymogów unijnych, takich jak dyrektywa odpadowa 2018/851. Dyrektywa ta ustanawia ramy prawne dotyczące przetwarzania odpadów w Unii Europejskiej, w tym zapewnienie wyższej efektywności recyklingu i odzysku. Nakłada również na państwa członkowskie obowiązki związane z poprawą systemów zbiórki i przetwarzania odpadów, w tym olejów odpadowych, oraz promuje rozwój GOZ.
Polskie Ministerstwo Rozwoju zaprezentowało także pakiet smarowy, który ma na celu ograniczenie nielegalnego spalania olejów zużytych, zmniejszenie skali szarej strefy branży olejowej i zwiększenie wpływów do budżetu państwa. Kluczowe elementy pakietu smarowego obejmują rozszerzenie obowiązku uzyskiwania koncesji na wytwarzanie paliw ciekłych i na obrót paliwami ciekłymi za granicą, objęcie zabezpieczeniem majątkowym należności wynikających z opłaty produktowej, a także utworzenie ogólnokrajowego systemu zbiórki olejów odpadowych.
Wprowadzenie opłaty depozytowej stanowiłoby mechanizm stymulujący zbiórkę olejów odpadowych od użytkowników smarów, a uzupełnienie i doprecyzowanie zasad gospodarowania olejami odpadowymi pozwoliłoby na lepsze zarządzanie tymi odpadami zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym.
